Mảnh đất Xuân Phú từ lâu đã được biết đến như một vùng đất anh hùng, giàu truyền thống cách mạng. Ngay từ năm 1930, chi bộ Đảng đầu tiên của huyện Quế Sơn đã được thành lập tại đây. Trải qua hai cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, nơi đây đã ghi dấu biết bao chiến công oanh liệt, trở thành niềm tự hào bất diệt trong tâm thức của các thế hệ con cháu.
Trong số các địa danh lịch sử gắn liền với truyền thống đấu tranh của quân và dân vùng Đông Quế Sơn (nay thuộc xã Xuân Phú), Địa điểm chiến thắng Cây Kết được xem là chứng tích tiêu biểu, nơi hội tụ cả giá trị lịch sử, văn hóa, tâm linh và cách mạng. Ngày 17/6/2025, UBND tỉnh Quảng Nam đã chính thức ban hành quyết định công nhận Địa điểm chiến thắng Cây Kết là di tích lịch sử cấp tỉnh. Đây là sự kiện có ý nghĩa quan trọng, khẳng định công lao, sự hy sinh và tinh thần quật cường của các thế hệ cha anh đi trước, đồng thời khơi dậy niềm tự hào, trách nhiệm trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích cho hôm nay và mai sau.
Di tích lịch sử cấp tỉnh Địa điểm chiến thắng Cây Kết
Di tích nằm bên tuyến đường huyện (ĐH14), cách Quốc lộ 1A chỉ khoảng 500m, thuộc đầu làng Xuân Phú. Tên gọi Cây Kết thực chất bắt nguồn từ một cây đa cổ thụ khổng lồ, đường kính gốc trên 3m, tán rộng trên 30m, có tuổi đời khoảng 500 năm. Cây gắn liền với công cuộc khai khẩn, lập làng của các bậc tiền nhân Xuân Phú. Không chỉ mang ý nghĩa tâm linh, bóng đa Cây Kết còn là trung tâm sinh hoạt cộng đồng, với các hạng mục Miếu Ông, Miếu Bà, giếng nước cổ. Trước năm 1965, đây là nơi nhân dân tổ chức các lễ cúng dựng nêu ngày 30 tháng Chạp, lễ khai xuân mồng 6 tháng Giêng, lễ cầu siêu vào rằm tháng 4 và rằm tháng 7 hằng năm.
Địa thế kín đáo, nằm giữa các đồn bốt địch (Bà Rén, Núi Đất, Lò Vôi) đã biến Cây Kết thành điểm dừng chân, nơi trú ẩn an toàn cho cán bộ cách mạng, đồng thời là nơi tập kết lực lượng, vũ khí để tổ chức nhiều trận đánh tiêu biểu trong kháng chiến.
Những chiến công tiêu biểu tại Cây Kết:
- Ngày 9/3/1965, du kích ta phục kích tại Miếu Cây Kết, tiêu diệt tên cảnh sát ác ôn Nguyễn Công Tấn, giáng đòn mạnh vào bộ máy kìm kẹp của địch.
- Ngày 18/5/1965, trong trận càn lớn, 9 cán bộ du kích đã anh dũng hy sinh tại đây, để lại tấm gương bất khuất sáng ngời.
- Ngày 30/5/1965, sau chiến thắng ở Mộc Bài, ngay tại Cây Kết, nhân dân tổ chức lễ ra mắt chính quyền cách mạng nhân dân – một dấu mốc lịch sử khẳng định sự lớn mạnh của phong trào.
Ngày 10/8/1965, ta chặn đánh tiểu đoàn địch càn quét, buộc chúng phải rút lui.
Tháng 12/1965, du kích phối hợp bộ đội huyện phục kích tại Cây Kết, tiêu diệt nhiều tên lính ngụy và cố vấn Mỹ, khiến địch khiếp sợ.
- Đặc biệt, ngày 16/3/1966, ta phục kích thành công, tiêu diệt 25 tên địch ngay giữa ban ngày – được đánh giá là trận tập kích mẫu mực, tạo khí thế “tìm Mỹ mà đánh, tìm ngụy mà diệt” sôi nổi khắp Quế Sơn.
- Giai đoạn 1973 – 1974: Sau Hiệp định Paris, Mỹ - ngụy lấn chiếm, lập đồn ngay tại Cây Kết. Dù chênh lệch lực lượng, du kích xã vẫn kiên cường chặn đánh, buộc địch phải bỏ chốt vào cuối năm 1974, trả lại sự bình yên cho vùng giải phóng.
- Những chiến công ở Cây Kết cùng các trận đánh trên toàn xã Xuân Phú đã góp phần quan trọng làm suy yếu ý chí kẻ thù, giữ vững phong trào cách mạng địa phương, góp phần cùng cả nước tiến tới đại thắng mùa Xuân 1975.
Ngày nay, dưới tán Cây Kết, Miếu Ông, Miếu Bà và giếng làng đã được phục dựng, trở thành điểm sinh hoạt văn hóa – tín ngưỡng, đồng thời là nơi tổ chức các hoạt động “về nguồn”, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ vào những dịp lễ lớn như 3/2, 30/4, 2/9,… Đây thực sự là “địa chỉ đỏ” của phong trào cách mạng, là niềm tự hào của Nhân dân Xuân Phú.
Địa điểm chiến thắng Cây Kết là minh chứng hùng hồn cho lòng yêu nước, tinh thần kiên trung, bất khuất của quân và dân xã Quế Xuân 1 (nay là Xuân Phú) nói riêng và thành phố Đà Nẵng nói chung. Nơi đây không chỉ ghi dấu những chiến công lẫy lừng trong kháng chiến mà còn là biểu tượng văn hóa – tâm linh thiêng liêng của làng quê Xuân Phú. Việc được xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh năm 2025 là sự ghi nhận xứng đáng, đồng thời đặt ra trách nhiệm to lớn trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di tích, để Cây Kết mãi mãi là “địa chỉ đỏ”, là niềm tự hào, là ngọn lửa hun đúc tinh thần cách mạng cho thế hệ hôm nay và mai sau.