Nhà thờ Tộc Đinh
Nhà thờ tọa lạc tại thôn Đồng Tràm, xã Hương An, nay là xã Xuân Phú. Ngôi nhà thờ được dựng từ lâu đời, nhưng không còn ai biết rõ năm khởi lập. Trong kháng chiến chống Pháp, nơi đây là cơ sở cách mạng quan trọng, tồn tại cho đến năm 1968 thì bị bom Mỹ đánh sập, giấy tờ, tư liệu đều bị thiêu hủy. Sau ngày quê hương giải phóng, con cháu tộc Đinh lại góp sức dựng lại ngôi thờ trên nền cũ, khang trang, cổ kính, trở thành biểu tượng cho sức sống bền bỉ và tinh thần bất khuất của cả cộng đồng.
Ngọn lửa cách mạng bừng lên từ mái nhà tộc Đinh
Những năm tiền khởi nghĩa, trước thềm cuộc kháng chiến chống Pháp, nhiều thanh niên làng Đồng Tràm đã rời quê đi mưu sinh. Trong đó, ông Đinh Xuân Thưởng (1917 – 1993) là gương mặt tiêu biểu. Khi làm thợ dệt ở Thí Lại, ông gặp các đồng chí Võ Toàn (sau này là Võ Chí Công), Nguyễn Sắc Kim, Chu Huy Mân… và được giác ngộ cách mạng. Trở về quê, ông Thưởng móc nối với những người đồng chí hướng như Võ Quỳnh, Nguyễn Phu, lập tổ tuyên truyền bí mật tại tổng Xuân Phú.
Chính từ mái nhà và nhà thờ tộc Đinh, nhiều lớp thanh niên đã hăng hái tham gia cách mạng: Đinh Xuân Hồng, Nguyễn Nữa, Nguyễn Kiền, Nguyễn Tước, Phạm Nhẫm… Nơi đây từng nuôi giấu, che chở và là địa điểm hội họp của các đồng chí lãnh đạo như Võ Toàn, Nguyễn Sắc Kim, Phan Thị Nễ, Phan Diêu. Khi Chi bộ Đảng đầu tiên tại tổng Xuân Phú hình thành, ông Đinh Xuân Thưởng được chuẩn y giữ chức Bí thư Chi bộ, một minh chứng cho vai trò quan trọng của gia đình và nhà thờ tộc Đinh trong phong trào cách mạng vùng Đông Quế Sơn.
Cơ sở cách mạng trung kiên trong kháng chiến
Trong suốt hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, Đồng Tràm là địa bàn chiến lược, nơi có nhiều cơ sở cách mạng trung kiên như nhà Đinh Xuân Thưởng, Võ Thị Nhơn, Hồ Thị Tường, Nguyễn Thị Đóa… Trong đó, nhà thờ tộc Đinh có vị trí thuận lợi, được bao quanh bởi nhân dân giàu lòng yêu nước, sẵn sàng che chở, bảo vệ cơ sở cách mạng. Đặc biệt, trong kháng chiến chống Mỹ, các đồng chí lãnh đạo Tỉnh ủy, Huyện ủy đã cho đào nhiều hầm bí mật tại khu vực Đồng Tràm. Có hầm thông từ nhà ông Đinh Xuân Thưởng sang nhà thờ tộc Đinh, tạo thành hệ thống căn cứ an toàn tuyệt đối. Các bà mẹ, chị em nơi đây đã giữ trọn bí mật, chưa một lần để lộ, góp phần làm nên những chiến công thầm lặng nhưng vĩ đại.
Năm 1967, sau một trận đánh lớn ở chợ Mộc Bài, Mỹ – Ngụy đã điên cuồng dội bom xuống các thôn 2, 3 của xã Phú Phong (cũ). Hàng chục ngôi nhà trong xóm Cát bị san phẳng, nhà ông Đinh Xuân Thưởng và nhà thờ tộc Đinh chỉ còn lại đống gạch vụn. Nhưng từ đổ nát ấy, ý chí cách mạng không hề suy suyển, tinh thần kiên cường của người dân Đồng Tràm lại được hun đúc, cháy sáng.
Tiếp nối truyền thống, điểm tựa tâm linh hôm nay
Sau ngày đất nước thống nhất, con cháu tộc Đinh lại góp công xây dựng lại nhà thờ trên nền cũ, khang trang, hướng về Đông Nam, nhìn ra cánh đồng thơ mộng. Xa xa là con sông hiền hòa, tạo nên phong cảnh hữu tình, vừa trang nghiêm, vừa gắn bó với hồn quê.
Ngày nay, nhà thờ không chỉ là nơi thờ phụng tổ tiên mà còn là địa chỉ lịch sử – văn hóa, nơi con cháu tưởng nhớ công lao của tiền nhân, đồng thời khắc ghi truyền thống cách mạng của quê hương. Mỗi năm, ngoài các dịp lễ, tết, tộc Đinh còn tổ chức giỗ chính vào ngày 10/3 âm lịch và một lễ lớn vào dịp cuối năm, để cộng đồng sum họp, tri ân tổ tiên và nhắc nhở con cháu giữ gìn nếp xưa, truyền thống tốt đẹp.
Nhà thờ tộc Đinh hôm nay không chỉ là điểm tựa tâm linh của con cháu dòng họ, mà còn là minh chứng sống động cho một giai đoạn lịch sử hào hùng. Nơi đây đã nuôi dưỡng chí khí cách mạng, che chở cho nhiều thế hệ cán bộ, đóng góp máu xương, công sức cho sự nghiệp giải phóng dân tộc. Đối với nhân dân Xuân Phú nhà thờ tộc Đinh không chỉ đơn thuần là di tích, mà còn là biểu tượng của lòng trung kiên, bất khuất. Mỗi người con quê hương khi đến đây đều cảm nhận rõ rệt bài học “uống nước nhớ nguồn”, tiếp nối truyền thống cha ông, ra sức xây dựng quê hương ngày càng giàu mạnh.