Mộ ngài Phạm Nhữ Dực được trùng tu năm 2020
Vị tướng gắn liền với công cuộc Nam tiến
Phạm Nhữ Dực là con trai thứ năm của danh tướng Phạm Ngũ Lão, quê gốc Hưng Yên, sau di cư vào Thanh Hóa và rồi đến Quảng Nam. Ông từng được xem là con nuôi của Thượng tướng Trần Khắc Chung – người nổi tiếng trong sự kiện giải cứu Huyền Trân Công chúa năm 1307.
Từ năm 1368, Phạm Nhữ Dực đã tham gia nhiều chiến dịch lớn chống Chiêm Thành. Ông từng cùng Hồ Quý Ly, Đỗ Tử Bình chỉ huy nhiều trận đánh quan trọng ở Hóa Châu, Trà Bàn, Ngư Giang, Thanh Hóa. Dưới triều Trần Thuận Tông, ông được phong Hậu quân Trung đô Dực Nghĩa hầu – một danh hiệu khẳng định vai trò trụ cột quân sự.
Năm 1400, nhà Hồ thay nhà Trần, Phạm Nhữ Dực tiếp tục gánh trọng trách mở mang bờ cõi phương Nam. Sau chiến dịch năm 1402, ông được cử làm Chánh Đô án vũ sứ lộ Thăng Hoa, tổ chức di dân lập ấp, vỗ an dân chúng Chiêm Thành để khai khẩn đất mới. Tuy nhiên, biến cố quân Minh xâm lược (1407) khiến ông phải cùng con trai Phạm Đức Đề chống giữ vùng đất này. Ngày 4/10/1409, ông qua đời, được an táng tại Đồng Tràm – nơi con cháu tộc Phạm đời đời gìn giữ.
Từ ông, nhiều thế hệ con cháu tiếp nối sự nghiệp chống giặc, trong đó nổi bật có Phạm Nhữ Tăng – chắt nội của ông, vị tổng chỉ huy đạo quân thủy bộ trong cuộc bình Chiêm năm 1471 dưới triều Lê Thánh Tông. Chính sự tiếp nối này khẳng định vị thế của dòng họ Phạm và dấu ấn không phai trong tiến trình mở cõi của dân tộc.
Giá trị lịch sử – văn hóa của di tích
Mộ danh tướng Phạm Nhữ Dực hiện là một gò đất đơn sơ, chu vi khoảng 20 mét, trên có tấm bia khắc ghi thân thế và công đức của ông. Dù trải qua hơn 600 năm, ngôi mộ vẫn được con cháu tộc Phạm ở Đồng Tràm, Hương Quế thường xuyên tu bổ, giữ gìn. Ngày 21/11/2018, UBND tỉnh Quảng Nam đã công nhận mộ Phạm Nhữ Dực là di tích lịch sử cấp tỉnh (Quyết định số 3500/QĐ-UBND). Đây là sự khẳng định giá trị lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng sâu sắc của di tích. Đến năm 2020, được sự quan tâm của nhà nước cùng sự đóng góp của con cháu trong tộc, Mộ ông được trùng tu tôn tạo trở nên khang trang và bề thế hơn.
Tên tuổi ông gắn với buổi đầu mở cõi của người Việt tại Quảng Nam. Từ vùng đất Hóa Châu đến Thăng Hoa, từ những đồn điền sơ khai đến các làng Hương Quế, Đồng Tràm, dấu ấn của Phạm Nhữ Dực là minh chứng cho một thời kỳ lịch sử đầy gian lao nhưng kiêu hùng. Chính vì vậy, người dân tôn ông là “ngài tiền hiền”, còn Đồng Tràm là “làng tiền hiền” của vùng Nam Quảng Nam (nay là Đà Nẵng).
Nhiều triều đại sau này đã ghi nhận công lao của ông. Chúa Nguyễn Phúc Tần từng cho lập sở từ, xây lăng mộ và truy tặng ông tước Phủ Quốc công. Đến thời Gia Long, năm 1810, mộ phần và gia phả được tu sửa, biên soạn đầy đủ.
Nơi tri ân và gìn giữ truyền thống
Hằng năm, vào ngày 30/11 âm lịch, con cháu tộc Phạm và dân làng Đồng Tràm đều tiến hành dọn vệ sinh mộ phần, chuẩn bị cho lễ giỗ hội và tế xuân vào mùng 10 tháng Giêng. Đây không chỉ là nghi lễ gia tộc, mà còn là hoạt động văn hóa – tâm linh mang tính cộng đồng, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”.
Mộ danh tướng Phạm Nhữ Dực vì vậy không chỉ là nơi an nghỉ của một bậc tiền nhân, mà còn là không gian kết nối truyền thống với hiện tại. Di tích trở thành minh chứng sống động cho quá trình hình thành làng xã, bảo vệ đất nước và mở mang bờ cõi về phương Nam.
Kết nối lịch sử với hôm nay
Trong bối cảnh hiện nay, việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích Mộ danh tướng Phạm Nhữ Dực mang ý nghĩa to lớn. Không chỉ là trách nhiệm đối với tiền nhân, mà còn là cách để giáo dục thế hệ trẻ về lịch sử, về lòng yêu nước và niềm tự hào quê hương. Với sự quan tâm của chính quyền và sự gắn bó của nhân dân, di tích này chắc chắn sẽ tiếp tục được bảo tồn, trở thành điểm đến văn hóa – lịch sử quan trọng của xã Xuân Phú, thành phố Đà Nẵng.
Mộ danh tướng Phạm Nhữ Dực – dấu ấn ngàn năm của tiền nhân – sẽ mãi là niềm tự hào, là ngọn nguồn sức mạnh tinh thần cho hậu thế trong hành trình dựng xây và phát triển quê hương đất nước.