- Thời kỳ trước 1945.
Về mặt lịch sử, vùng đất thuộc huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam (cũ) trước kia là đất Chiêm Động của Chiêm Thành. Đây là trung tâm điểm của vương quốc Chiêm, nơi có Đồng Dương, kinh đô của người Chăm kéo dài từ năm 875 đến năm 1000. Kinh đô Đồng Dương (Indrapura) của Chiêm Thành cũ nay thuộc địa phận xã Bình Định Bắc, huyện Thăng Bình.
Sau khi cướp ngôi nhà Trần, Hồ Quý Ly và con là Hồ Hán Thương đều chủ trương tiến đánh Chiêm Thành để không những lấy lại một phần của Châu Hóa, từ phía Bắc sông Bà Rén đến đèo Hải Vân - vốn là đất sính lễ mà Chế Mân đã dâng để cưới Huyền Trân Công chúa. Cha con họ Hồ còn muốn tiến xa hơn nữa về phía Nam. Năm 1402, Hồ Hán Thương tiến quân chiếm vùng đất Chiêm Động (gồm vùng đất từ phía Nam sông Bà Rén đến tận cầu Bến Ván) và Cổ Lũy (vùng đất thuộc phía Bắc của Quảng Ngãi ngày nay). Nhà Hồ chia đất Chiêm Động thành hai châu Thăng, Hoa và vùng đất Cổ Lũy thành hai châu Tư, Nghĩa. Từ Thăng Hoa bắt đầu có từ đây.
Sau khi cha con Hồ Quý Ly bị quân Minh đánh bại và bắt về Tàu vào năm 1407, nước ta trải qua thời Minh thuộc, không những vùng đất Thăng Hoa, Tư Nghĩa mà cả một phần của Châu Hóa (phần phía Nam đèo Hải Vân) cũng bị người Chăm lấy lại.
Mãi đến năm 1471, sau cuộc Nam chinh của Lê Thánh Tông, không những vùng đất Thăng, Hoa, Tư, Nghĩa dưới thời nhà Hồ được lấy lại mà biên giới Đại Việt còn kéo dài đến tận đèo Cù Mông ở phía Nam Bình Định ngày nay.
Tháng 6/1471, Lê Thánh Tông lấy đất Chiêm Thành vừa lấy lại đặt làm đạo Thừa tuyên Quảng Nam. Thừa tuyên Quảng Nam thống lĩnh 3 phủ, 9 huyện. Phủ Thăng Hoa gồm 3 huyện là Lê Giang, Hà Đông và Hy Giang. (Phủ Tư Nghĩa có 3 huyện là Bình Sơn, Mộ Hoa và Nghĩa Giang. Phủ Hoài Nhân có 3 huyện là Bồng Sơn, Phù Ly và Tuy Viễn). Huyện Hy Giang gồm phần đất của huyện Duy Xuyên và Quế Sơn ngày nay.
Năm 1520 xứ Quảng Nam được đổi thành trấn Quảng Nam và năm 1602 Chúa Tiên Nguyễn Hoàng đổi thành Dinh Quảng Nam. Năm 1604, đổi huyện Hy Giang thành huyện Duy Xuyên và trực thuộc phủ Điện Bàn. Huyện Duy Xuyên lúc này bao gồm cả phần đất của huyện Quế Sơn (cũ).
Dưới thời nhà Nguyễn, năm 1836, vua Minh Mạng cho tách 1 tổng của huyện Lễ Dương (Ngọc Sơn) và 4 tổng của huyện Duy Xuyên là tổng Xuân Phú, Trung Lộc, Thuận An và An Mỹ để thành lập huyện mới có tên là Quế Sơn. Lúc này huyện có 5 tổng, 114 xã, lỵ sở đặt tại xã Hương Lư, đến năm 1855 dưới thời Tự Đức dời về xã Hương Lộc (Xuân Phú ngày nay), Như vậy huyện Quế Sơn đã trải qua lịch sử 182 năm, nhưng nếu kể từ khi trở thành lãnh thổ của Đại Việt thì đã tròn 615 năm.
Sau hơn 50 năm thành lập, đến thời Đồng Khánh (1885- 1888), bản đồ hành chánh của huyện có một số thay đổi so với ngày đầu thành lập. Lúc này huyện có 5 tổng với 108 xã, thôn, phường (88 xã, 20 thôn và 4 phường) và 9.316 nhân khẩu.
- Thời kỳ 1945-1954
Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, bỏ cấp phủ và tổng, chỉ còn lại hai cấp là huyện và xã. Năm 1946, theo quyết định của Ủy ban Kháng chiến Hành chánh tỉnh Quảng Nam, huyện Quế Sơn hợp xã lần thứ nhất, từ 97 xã cũ hợp lại thành 25 xã mới (sau khi tách 4 xã cũ nhập vào huyện Phước Sơn mới được thành lập). 25 xã mới là: Dưỡng Xuân (Quế Xuân 1), Phú Mỹ (Quế Xuân 2), Xuân Trà (Xuân 1), Tam Hiệp (Quế Phú), Liên Hoan (Hương An, Quế Phú), Tân Phú (Hương An, Quế Cường), Xuân Thái (Phú Thọ), Xuân Phong (Phú Thọ), Anh Sơn (Quế Thuận), Mỹ Thuận (Quế Hiệp), Tam Phước (Quế Châu), Khánh Xuân (Quế Châu), Phước Cầu (Quế Châu, Thị trấn Đông Phú, Quế Minh), Ngũ Hòa (Thị trấn Đông Phú, Quế Long), Long Châu (Quế Long), Tây Sơn (Quế An), Tân Lập (huyện Hiệp Đức), Trà Khê (huyện Hiệp Đức), An Xá (huyện Hiệp Đức), Liên Giang (huyện Hiệp Đức), Vinh Quang (huyện Hiệp Đức), Vân Sơn (huyện Nông Sơn), Phước Khánh (huyện Nông Sơn), Nam Linh (huyện Nông Sơn), Tây Viên (huyện Nông Sơn).
Năm 1948, Quế Sơn thực hiện hợp xã lần thứ hai. Từ 25 xã hợp lại thành 7 xã mới, lấy từ Quế ở đầu (theo Quyết định của UBHC tỉnh Quảng Nam), đó là các xã: Quế Xuân (gồm các xã cũ: Dưỡng Xuân, Phú Mỹ, Xuân Trà, Tam Hiệp, Liên Hoan, Tân Phú); Quế Hiệp (Anh Sơn, Xuân Phong, Xuân Thái, Mỹ Thuận); Quế Châu (Phước Cầu, Tam Phước, Khánh Xuân); Quế Phong (Ngũ Hòa, Long Châu, Tây Sơn); Quế Lộc (Nam Linh, Tây Viên); Quế Phước (Vân Sơn, Phước Khánh); Quế Thọ (Tân Lập, Trà Khê, An Xá).
Nhưng theo Nguyễn Quang Ân thì lần hợp xã thứ 2 diễn ra vào năm 1949 và có 9 xã là: Quế Xuân, Quế Châu, Quế Tân, Quế Mỹ, Quế Thọ, Quế Phước, Quế Thuận, Quế Phong, Quế Lộc. (Dẫn lại của Nguyễn Phước Tương, Xứ Quảng - Vùng Đất và Con Người).
Năm 1951, huyện Quế Sơn có 8 xã từ 7 xã cũ và có thêm xã mới Quế Tân do việc cắt hai xã Liên Giang và Vinh Quang của huyện Phước Sơn nhập vào huyện Quế Sơn (Đây là 2 xã vốn của huyện Quế Sơn được cắt giao cho huyện Phước Sơn từ năm 1946, nay trả lại).
- Thời kỳ 1954-1975
Sau năm 1954, đất nước bị chia cắt, huyện Quế Sơn thuộc tỉnh Quảng Nam do chính quyền Việt Nam Cộng hòa quản lí. Phần đất phía tây của huyện được cắt ra để thành lập huyện Hiệp Đức. Quế Sơn lúc này có 13 xã: Phú Thạnh, Phú Hương, Phú Phong, Phú Thọ, Phú Diên, Sơn Thượng, Sơn Thành, Sơn Châu, Sơn Phước, Sơn Lãnh, Sơn Thắng, Sơn Long, Sơn Thạch.
Nghị quyết số 335/NC/P6 ngày 24/6/1958 của Chính phủ Việt Nam Cộng hòa đổi tên các huyện thành quận và đặt dưới chế độ quân quản. Huyện Quế Sơn đổi thành quận Quế Sơn và có 23 xã, quận lỵ đặt tại xã Sơn Thành (thị trấn Đông Phú ngày nay), đó là các xã: Phú Thọ, Phú Phong, Phú Thạnh, Phú Diên, Phú Hương, Phú Hiệp, Sơn Thượng, Sơn Trung, Sơn Xuân, Sơn Châu, Sơn Thành, Sơn Khánh, Sơn Lộc, Sơn Lãnh, Sơn Thắng, Sơn Thạch, Sơn Long, Sơn Thọ, Sơn Hòa, Sơn Thuận, Sơn Khương, Sơn Ninh, Sơn Phúc.
Năm 1962, Chính phủ Việt Nam Cộng hòa chia tỉnh Quảng Nam cũ thành 2 đơn vị hành chánh là tỉnh Quảng Nam và tỉnh Quảng Tín. Sáu xã vùng tây của quận Quế Sơn (từ đèo Le trở lên) gồm Sơn Khương, Sơn Hòa, Sơn Ninh, Sơn Phúc, Sơn Thọ, Sơn Thuận được cắt ra để nhập vào quận mới Đức Dục. Quận Quế Sơn lúc này thuộc tỉnh Quảng Nam và có 18 xã chia ra thành 76 ấp với số dân là 61.610 người; quận lỵ đặt tại xã Sơn Thành (thị trấn Đông Phú ngày nay). Cụ thể: Phú Thạnh (gồm các ấp: Xuân Phú, Thạnh Mỹ, Dưỡng Mông), Phú Hương (Mộc Bài, Hương Xuân, Hương Phương, Hương Bình, Hương Phong, Hương Hòa), Phú Phong (Trà Đình 1, Mông Lãnh, Phú Trang, Trà Đình 3, Đồng Tràm, Xuân Yên), Phú Diên (An Thạch, Hòa Mỹ, Phú Trạch 1, Phú Trạch 2, An Lộc), Phú Hiệp (Phú Cường 3, Phú Cường 1, Xuân Lư, Thạch Khê), Phú Thọ (Xuân Tây, An Tây, Xuân Đông, Xuân Tân, Phú Thái, Xuân Phước, Phước Chỉ), Sơn Xuân (Cang Tây 2, Phước Đức, Cang Đông, Phước Đức 4, Xuân Thượng 5, Xuân Thượng), Sơn Châu (Đồng Thành, Quế An, Khánh Đức), Sơn Thượng (Phước Ninh, Thanh Phước, Phước Sơn, Phước Thượng, Sơn Phong, Phong Phú), Sơn Trung (Nghi Hạ, Lộc Đại, Nghi Thượng, Nghi Trung, Nghi Sơn), Sơn Lộc (Đại Lộc 1, Diên Lộc, Đại Lộc 2), Sơn Thành (Thuận An, Cang Tây, Mỹ Đông, Tam Hòa), Sơn Lãnh (Lãnh An, Xuân Quê, Lãnh Thượng), Sơn Thạch (Thạch Thượng, Gia Cát 1, Lộc Trung, Gia Cát 3), Sơn Hòa (Phú Cốc, Phú Bình, An Sơn), Sơn Long (Châu Sơn, An Long, Thuận Long), Nhất Tây (Lộc Thượng, Nhất Tây, Lộc Sơn), Sơn Thắng (Thắng Đông,Thắng Trà).
(Cũng trong năm 1962, để đáp ứng tình hình, Khu ủy Khu V thuộc chính phủ lâm thời miền Nam Việt Nam đã chia tỉnh Quảng Nam cũ thành hai đơn vị hành chánh là tỉnh Quảng Nam và tỉnh Quảng Đà. Tỉnh Quảng Nam tương ứng với tỉnh Quảng Tín còn tỉnh Quảng Đà gồm phần đất của tỉnh Quảng Nam và thị xã Đà Nẵng của chính quyền Việt Nam Cộng hòa. Lúc này quận Quế Sơn thuộc tỉnh Quảng Nam)
- Thời kỳ từ 1975 đến 2025.
Ngày 30/4/1975, chính quyền tay sai Việt Nam Cộng hòa sụp đổ, quận Quế Sơn thuộc tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng (theo Quyết định 119/QĐ ngày 4/4/1975 của Ủy ban Cách mạng khu Nam Trung Bộ) bao gồm bộ phận lãnh thổ của huyện Quế Sơn thời trước 1954 (cả một phần lãnh thổ của quận Đức Dục và một phần huyện Hiệp Đức ngày nay).
Sau thời điểm này bản đồ hành chánh của huyện Quế Sơn tiếp tục có những thay đổi nhỏ:
- Ngày 23/9/1981 Hội Đồng Bộ trưởng ban hành Quyết định 79-HĐBT:
+ Chia xã Quế Phong thành hai xã lấy tên là Quế Phong và Quế Long
+ Chia xã Quế Lộc thành hai xã lấy tên là Quế Lộc và Quế Trung
+ Chia xã Quế Phước thành 3 xã lấy tên là Quế Phước, Quế Ninh và Quế Lâm.
Ngày 01/12/1983 Hội đồng Bộ trưởng ban hành Quyết định 141/HĐBT:
+ Chia xã Quế An thành hai xã lấy tên là Quế An và Quế Minh
+ Chia xã Quế Mỹ thành hai xã lấy tên là Phú Thọ và Quế Cường
+ Chia xã Quế Hiệp thành hai xã lấy tên là Quế Hiệp và Quế Thuận.
Ngày 31/12/1985, Hội đồng Bộ trưởng đã quyết định thành lập huyện Hiệp Đức trên cơ sở một số xã của huyện Thăng Bình, Quế Sơn và Phước Sơn. 4 xã của Quế Sơn được tách về Hiệp Đức là Quế Tân, Quế Thọ, Quế Lưu và Quế Bình. Đến ngày 11/01/1986, Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính Phủ) ban hành Quyết định số 05/QĐ-HĐBT thành lập thị trấn Đông Phú trên cơ sở tách một phần diện tích và dân số của xã Quế Châu và xã Quế Long. Vì vậy lúc này huyện Quế Sơn chỉ còn 17 đơn vị hành chánh cấp xã gồm 1 thị trấn và 16 xã với diện tích 706,67 km2 và số dân là 126. 658 người, các xã gồm: Đông Phú (thị trấn), Quế Xuân, Quế Phú, Quế Cường, Quế Mỹ, Quế Hiệp, Quế Thuận, Quế Châu, Quế Minh, Quế An, Quế Long, Quế Phong, Quế Lộc, Quế Trung, Quế Ninh, Quế Phước, Quế Lâm).
Sau năm 1985, bản đồ hành chánh huyện Quế Sơn tiếp tục có những điều chỉnh nhỏ:
Ngày 16/4/1988 Hội đồng Bộ trưởng ban hành Quyết định 63/ HĐBT:
+ Đổi tên xã Quế Mỹ thành xã Phú Thọ
+ Thành lập xã mới tại khu Kinh tế mới Nà Lau lấy tên là xã Quế Hội.
Ngày 29/8/1994 Chính phủ đã ban hành Quyết định 102/ CP cho sáp nhập xã Quế Hội vào xã Quế Lâm.
Nghị định 20/2004/NĐ-CP ngày 12/1/2004 quyết định chia xã Quế Xuân thành 02 xã Quế Xuân 1 và Quế Xuân 2.
Ngày 08/4/2008 Chính phủ ban hành Nghị định 42/2008/ NĐ-CP tách 5 xã phía Tây của huyện Quế Sơn để thành lập huyện mới Nông Sơn; đồng thời thành lập xã Hương An trên cơ sở điều chỉnh 855 ha diện tích tự nhiên và 5491 nhân khẩu của xã Quế Phú; 180 ha diện tích tự nhiên và 959 nhân khẩu của xã Quế Cường. Năm 2012 huyện Quế Sơn có 13 xã và 1 thị trấn với diện tích 257,46 km2 và dân số 83. 077 người (2012).
Thực hiện Nghị quyết số 1241/NQ-UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã của tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2023 - 2025 (có hiệu lực thi hành từ 01/01/2025), nhập toàn bộ diện tích tự nhiên là 471,64 km2, quy mô dân số là 35.438 người của huyện Nông Sơn vào huyện Quế Sơn. Sau khi nhập, huyện Quế Sơn có diện tích tự nhiên là 729,10 km2 và quy mô dân số là 139.566 người.
5. Thành lập xã Xuân Phú – một bước chuyển lịch sử
Xã Xuân Phú là đơn vị hành chính mới thuộc thành phố Đà Nẵng Xã Xuân Phú, được thành lập theo Nghị quyết số 1659/NQ-UBTVQH15 ngày 1 tháng 7 năm 2025, dựa trên sự hợp nhất toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của thị trấn Hương An và các xã Quế Xuân 1, Quế Xuân 2, Quế Phú thuộc tỉnh Quảng Nam. Nghị quyết này đánh dấu sự kiện quan trọng trong việc tái cơ cấu hành chính, tạo ra một địa bàn rộng lớn và đa dạng về kinh tế. Sau khi thành lập, xã Xuân Phú đang từng bước xây dựng hệ thống chính trị cơ sở, ổn định tổ chức bộ máy; triển khai quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội. Cơ sở hạ tầng giao thông, trường học, điện – nước, thiết chế văn hóa – thể thao cơ sở tiếp tục được đầu tư đồng bộ. Đời sống nhân dân ngày càng nâng cao, các hoạt động văn hóa – xã hội được duy trì, giữ gìn bản sắc truyền thống của đất và người xứ Quảng
Sự ra đời của xã Xuân Phú là bước ngoặt có ý nghĩa lịch sử, mở ra cơ hội phát triển mới trong không gian đô thị mở rộng của thành phố Đà Nẵng; đồng thời là nền tảng quan trọng để phát huy tiềm năng, lợi thế của địa phương trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.